Dr. Piyush Shah M.D(Ayu.)

#happyravidasjayanti

મન હી પૂજા, મન હી ધૂપ – ઓશો

ભારતનું આકાશ સંતોના તારાઓથી ભરેલું છે. ત્યાં અનંત તારાઓ છે, જો કે પ્રકાશ બધા માટે એક છે. સંત રૈદાસ એ બધા તારાઓમાં ધ્રુવીય તારો છે- કારણ કે શુદ્રના ઘરમાં જન્મ લેવાથી કાશીના પંડિતોને પણ તે સ્વીકારવા મજબૂર કર્યા હતા. બ્રાહ્મણો દ્વારા લખાયેલા સંતોની સ્મૃતિઓમાં રૈદાસ હંમેશા યાદ રહેતા. ચમારના ઘરે જન્મ્યા પછી પણ બ્રાહ્મણોએ સ્વીકાર્યું - તે પણ કાશીના બ્રાહ્મણો! વસ્તુ કંઈક અનન્ય છે, તે અનન્ય છે.

મહાવીરને સ્વીકારવામાં અવરોધ છે, બુદ્ધને સ્વીકારવામાં અવરોધ છે. બંને રાજકુમારો હતા જેમને સ્વીકારવામાં સરળતા રહેત. બંને ઉમદા વર્ણના હતા, બંને ક્ષત્રિય હતા. પરંતુ તેને સ્વીકારવું મુશ્કેલ લાગ્યું.

રૈદાસમાં કંઈક રસ છે, કંઈક સુગંધ છે - જે તમને નશો કરી શકે છે.સદીઓની વિદ્વતા વ્યક્તિઓના હૃદયને મારી નાખે છે, તેમના આત્માઓને કોરી નાખે છે. રૈદાસ ત્યાં ખીલ્યા, ખીલ્યા. રૈદાસે ત્યાં હજારો ભક્તો ભેગા કર્યા. અને એક ક્ષુદ્ર ભક્ત નહીં, મીરાનો અનુભવ મેળવનાર સ્ત્રી પણ રૈદાસને પોતાના ગુરુ માને છે. મીરાએ જણાવ્યું છે. ગુરુ મિલ્યા રૈદાસ! કે મને ગુરુ રૈદાસ મળ્યા છે. તે ભટકતી હતી, ઘણી શોધ કરતી હતી પણ રૈદાસને જોયા કે તે નમી ગયા.રાણીએ ચમાર સામે ઝૂક્યું તો મામલો કાંઈક થયો હશે. આ કમળ કંઈક અનોખું હશે! માથું નમાવ્યા વિના રહી ન શક્યું.

રૈદાસ કબીરના ગુરુભાઈ છે. રૈદાસ અને કબીર બંને એક જ સંત રામાનંદના શિષ્ય! રામાનંદ એ ગંગોત્રી છે જેમાંથી કબીર અને રૈદાસની ધારાઓ વહે છે. રૈદાસના ગુરુ રામાનંદ જેવા અદ્ભુત વ્યક્તિ છે; અને રૈદાસની શિષ્ય મીરાં જેવી અદ્ભુત સ્ત્રી! આ બંને વચ્ચે રૈદાસની તેજ અનોખી છે.

જો રૈદાસ અને કબીર ન હોત તો લોકો રામાનંદને ભૂલી ગયા હોત. રામાનંદને રૈદાસ અને કબીરના કારણે યાદ કરવામાં આવે છે.

જો રૈદાસનો એક પણ શબ્દ બચ્યો ન હોત અને માત્ર મીરાનું આ કથન જ બચ્યું હોત, ગુરુ મિલ્લ્યા રૈદાસ જી, તે પૂરતું હતું. કારણ કે મીરા જેને ગુરુ કહે છે, તે એવા કોઈને ગુરુ નહીં કહે. જ્યાં સુધી પરમાત્મા સંપૂર્ણ રીતે સાકાર ન થાય ત્યાં સુધી મીરાં કોઈને ગુરુ નહીં કહે. મીરાંએ કબીરને પણ ગુરુ નથી કહ્યા, રૈદાસને ગુરુ કહ્યા છે.

તેથી જ હું રૈદાસ કહું છું, તે ભારતના સંતોથી ભરેલા આકાશમાં ધ્રુવ તારો છે. તેની વાત સમજવાનો પ્રયત્ન કરે છે.

રૈદાસને પણ યાદ કરવામાં આવે છે કારણ કે બુદ્ધે જે કહ્યું છે તે રૈદાસે કહ્યું છે. પણ બુદ્ધની ભાષા જ્ઞાનીઓની ભાષા છે, રૈદાસની ભાષા ભક્તની ભાષા છે, પ્રેમની ભાષા છે. કદાચ એટલે જ બુદ્ધને જડમૂળથી ઉખાડી શકાય, રૈદાસને ઉખાડી ન શકાય. જેના મૂળમાં પ્રેમનું સિંચન થયું હોય તેને જડવું અશક્ય છે. કોઈ બુદ્ધ સાથે દલીલ કરી શકે, કોઈ બુદ્ધ સાથે દલીલ કરી શકે, કોઈ રૈદાસ સાથે દલીલ ન કરી શકે, કોઈ વિવાદ ન કરી શકે. રૈદાસને જોશો તો કાં તો તું જોશે તો નમશે કાં તો જોશે નહિ તો પાછો ફરશે. પ્રેમને નમસ્કાર કરવા સિવાય બીજો કોઈ રસ્તો નથી, કારણ કે પ્રેમ એ ભગવાનનું સ્વરૂપ છે, અવતાર છે.

બુદ્ધની ભાષા ખૂબ જ પ્રિય છે, તે રાજાના પુત્રની ભાષા છે. શબ્દો માપવામાં આવે છે. બુદ્ધે કહ્યું છે તેટલા માપેલા શબ્દોમાં કદાચ કોઈ માણસ બોલ્યો નથી. પરંતુ બુદ્ધને પણ તર્કનું તોફાન સહન કરવું પડ્યું અને બુદ્ધના મૂળ પણ ઉખડી ગયા. બૌદ્ધ ધર્મ ભારતમાં ભળી ગયો. રૈદાસે ફરીથી બુદ્ધના એ જ શબ્દો ફરી બોલ્યા છે, પણ તેણે ભાષા બદલીને નવો રંગ ઉમેર્યો છે. વાસણ એ જ હતું, બિંદુ એ જ હતું, વાઇન એ જ હતો – નવી બોટલ આપવામાં આવી હતી. અને રૈદાસને ઉખેડી ન શકાયો.

તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે ચમાર મૂળભૂત રીતે બૌદ્ધ છે! જ્યારે ભારતમાંથી બૌદ્ધ ધર્મને ઉખેડી નાખવામાં આવ્યો હતો અને બૌદ્ધ સાધુઓને જીવતા સળગાવી દેવામાં આવ્યા હતા અને બૌદ્ધ ફિલસૂફોને દેશમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા હતા, તે એક અર્થમાં સારું હતું. કારણ કે તેના કારણે સમગ્ર એશિયા બૌદ્ધ બની ગયું. ક્યારેક નસીબ પણ દુર્ભાગ્યમાં છુપાઈ જાય છે.

બૌદ્ધોએ સમાધાન કર્યું નહીં, તેઓ ઉથલાવી દેવામાં આવ્યા. તૂટ્યા પણ નમ્યા નહીં. અને ફાયદો થયો. ફાયદો એ થયો કે આખું એશિયા બૌદ્ધ બની ગયું. કારણ કે જ્યાં જ્યાં બૌદ્ધ-તત્વચિંતકો અને ઋષિઓ ગયા, ત્યાં તેમના પ્રકાશના કિરણો ફેલાયા, ત્યાં તેમનો જુસ્સો વહેતો, ત્યાં લોકો સંતુષ્ટ થયા. ચીન, કોરિયા... બૌદ્ધ ધર્મ દૂર દૂર સુધી ફેલાતો ગયો. આનો શ્રેય હિન્દુ પંડિતોને જાય છે.

જેઓ ભાગી શકતા હતા તેઓ ભાગી ગયા હતા. બચવા માટે સગવડ જોઈએ, પૈસા જોઈએ. જેઓ દોડી શકતા નથી

તેઓ હિંદુ સમુદાયમાં જોડાયા હતા - ઘણા ગરીબ હતા, એટલા ગરીબ હતા. પરંતુ જો તમે હિંદુ સમુદાયમાં જોડાઓ છો, તો તમે ફક્ત શુદ્રો સાથે જોડાઈ શકો છો. બ્રાહ્મણ જન્મથી બ્રાહ્મણ છે, અને ક્ષત્રિય પણ જન્મથી ક્ષત્રિય છે, અને વૈશ્ય પણ છે. જો કોઈ હિંદુ ધર્મમાં જોડાવું હોય તો માત્ર એક જ સ્થાન બાકી છે - શુદ્ર, અસ્પૃશ્ય. તે ખરેખર હિંદુ ધર્મની બહાર, મંદિરની બહાર છે. તારે ઉદ્ધાર કરવો હોય તો શુદ્ર જા.

તો જે બૌદ્ધો બચી ગયા અને ભાગી ન શક્યા અને હિંદુ ધર્મમાં જોડાવાની ફરજ પડી, તેઓ બૌદ્ધ ચમાર છે, તેઓ બૌદ્ધ ચમાર બન્યા. અને તમે કેમ મરી ગયા? કારણ. બુદ્ધના સમયમાં કોઈએ કલ્પના પણ કરી ન હતી કે આ કારણ આટલું મોટું પરિણામ લાવશે. જીવન ખૂબ જ રહસ્યમય છે.

. બધા જન્મો શુદ્રો જન્મે છે - બધા! કેટલાક શ્રમથી બ્રાહ્મણ બને છે, કેટલાક આધ્યાત્મિક સાધના દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે. બ્રાહ્મણવાદ એ સિદ્ધિ છે, જન્મ નથી. બ્રહ્મ એ વર્ણ નથી, અનુભવ છે. જેઓ બ્રહ્મને જાણે છે તે બ્રાહ્મણ છે. જે હરિ સાથે એક થાય છે તે હરિજન છે.

એટલે હું શુદ્રોને હરિજન નથી કહેતો અને બ્રાહ્મણોને બ્રાહ્મણ નથી કહેતો. કારણ કે બ્રાહ્મણો જન્મે છે, જન્મજાત બ્રાહ્મણવાદ નથી. બુદ્ધ બ્રાહ્મણ છે, જોકે જન્મથી બ્રાહ્મણ નથી. મહાવીર બ્રાહ્મણ છે, જોકે જન્મથી બ્રાહ્મણ નથી. જીસસ બ્રાહ્મણ છે, જો કે તે જન્મથી બ્રાહ્મણ નથી, કદાચ તેણે ક્યારેય બ્રાહ્મણ શબ્દ સાંભળ્યો નથી. મોહમ્મદ બ્રાહ્મણ છે, જોકે જન્મથી બ્રાહ્મણ નથી. શા માટે? કારણ કે તે બ્રહ્મને જાણતા હતા.’બ્રહ્મ' શબ્દનો અર્થ એ જ છે કે બ્રહ્મને જાણવું અને બ્રહ્મ સાથે એક થવું. માત્ર બ્રહ્મને જાણવું, પણ હું બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ, અનલહક પણ છું એ જાણવું. જેની અંદર એવી જાહેરાત થઈ કે હું બ્રાહ્મણ છું, તે બ્રાહ્મણ છે. આ ઘોષણાથી વ્યક્તિ બ્રાહ્મણ બની જાય છે. જે જાણે છે કે હું હરિનો છું, હું ભગવાનનો છું, મારામાં કંઈ નથી, બધું તેનું છે, તે હરિજન છે.

તેથી જ હું શુદ્રોને હરિજન નથી કહેતો. હું મહાત્મા ગાંધી સાથે બિલકુલ સહમત નથી. તમે 'હરિજન' જેવા અદ્ભુત શબ્દને બગાડો છો?

હરિજન એ છે જેણે જાણ્યું છે કે મારામાં કંઈ નથી, બધું ભગવાનનું છે. બ્રાહ્મણ કે હરિજન સમાનાર્થી, સમાનાર્થી છે. પણ દરેક વ્યક્તિ શુદ્રની જેમ જન્મે છે. શૂદ્ર એટલે જે શરીરથી બંધાયેલો છે. શૂદ્ર એટલે જે જાણે છે કે હું શરીર છું. શૂદ્ર એટલે કે જેણે હજી સુધી પોતાની અંદર કોઈ ચેતનાનો અનુભવ કર્યો નથી, જેણે પોતાની અંદર અમૃત જોયું નથી. અને બ્રાહ્મણ એ છે જે જાણે છે કે હું શરીર નથી, હું મન પણ નથી – હું મન અને શરીરની બહારની ચેતના છું. જેણે સાક્ષીનો અનુભવ કર્યો છે તે બ્રાહ્મણ છે. -osho